Kategoria Artykuły

Nawet 9 na 10 filmów pornograficznych dostępnych w sieci może zawierać przemoc seksualną. Popularność przemocy w świecie porno wiąże się z mechanizmem eskalacji i potrzeby intensyfikacji wrażeń przez odbiorców pornografii. Osoby, które konsumują znaczną ilość tego typu treści są zdolne do przenoszenia jej na rzeczywistość, również ze szkodą dla drugiego człowieka.

To, kim jest i co reprezentuje sobą człowiek jest uzależnione od szeregu czynników. Możemy wymienić tutaj wychowanie, kod kulturowy, doświadczenia życiowe, popkulturę, towarzystwo, a także bodźce, którymi się karmimy. Czynniki te są szczególnie istotne w wieku dziecięcym oraz nastoletnim. To wówczas kształtujemy swój charakter i osobowość, co definiuje człowieka na całe życie. Doskonałe odzwierciedlenie tego mechanizmu znajdujemy w porzekadle „jesteś tym, co jesz”. Jesteś także tym, co oglądasz i czego słuchasz. W tym kontekście szczególnie niebezpieczna dla naszego umysłu oraz zachowania jest konsumpcja pornografii.

Jak wygląda porno-mainstream?

Jakie treści i postawy znajdziemy w treściach pornograficznych? Najczęściej uległość kobiety oraz dominacja mężczyzny. Kobieta jest w filmach pornograficznych ukazana jako przedmiot do wykorzystania. Wszechobecna w filmach tego typu jest przemoc fizyczna będąca przejawem wcześniej wspomnianej męskiej dominacji. W jednym z badań obejmujących analizę kilkuset najpopularniejszych filmów pornograficznych wykazano, że 88,2 proc. Z nich zawierało przemoc fizyczną w postaci bicia, policzkowania czy kneblowania. W niemal połowie, bo 48,7 proc. filmów obecna jest przemoc werbalna. W obu przypadkach sprawcami najczęściej są mężczyźni, zaś ofiary okazują przyjemność lub traktują akty przemocy w sposób neutralny.[1] Taka forma ukazywania relacji intymnych może być potraktowana jako normalna, zwłaszcza przez osoby młode, które nie mają dobrze ukształtowanej świadomości na temat rzeczywistości relacji damsko-męskich.

Aby podkreślić znaczenie skali zjawiska przemocy w porno warto wskazać na badanie, w którym 70 proc. młodych ludzi postrzega mężczyzn w porno jako dominujących, 34 proc. widzi kobiety jako często wyzywane i obrzucane obelgami, a 11 proc. spotyka się z przemocą wobec kobiet bez ich zgody. 13 proc. młodych ludzi przyznało, że oglądając pornografię spotyka się ze scenami gwałtu.[2]

Może się wydawać, że takie ekstremalne sceny obecne w internecie to margines dostępny gdzieś głęboko w odmętach sieci. Nic bardziej mylnego. Przemoc jest stałym elementem głównych stron najpopularniejszych portali pornograficznych. Nie jest to jedynie argument anegdotyczny. Brytyjscy badacze przez pół roku monitorowali zawartość stron pornograficznych głównego nurtu tworząc zbiór 150 tys. tytułów filmów pornograficznych. Efektem ich badań jest stwierdzenie, że przemoc seksualna jest w świecie porno mainstreamem. Co ósmy tytuł, który pojawia się użytkownikom po raz pierwszy na stronach głównych witryn pornograficznych opisuje przemoc seksualną.[3]

Jak konsumpcja ekstremalnego porno wpływa na zachowanie?

Ustaliliśmy, że przemoc jest wszechobecna zarówno w treści, jak i w tytułach, które mają zachęcić użytkowników do obejrzenia konkretnych materiałów. Czy to jednak wpływa na zachowania ludzi, zwłaszcza młodych? Obrońcy przemysłu pornograficznego porównują przemoc w porno do przemocy w grach komputerowych oraz mitu lat 90-tych, który głosił, że to przez gry dochodzi do strzelanin w amerykańskich szkołach. To bardzo wygodna pozycja obronna, jednak sprzeczna z faktami. Liczne badania wskazują, że odbiorcy porno skrzywiony pogląd na rzeczywistość i relacje seksualne z innymi ludźmi.

Pornografia wpływa na człowieka na poziomie neurobiologicznym. Dzięki mechanizmowi nagrody w postaci zastrzyku dopaminy działa w podobny sposób jak narkotyki. Częsta konsumpcja pornografii znieczula organizm na „zwyczajne” treści seksualne. Dla osiągniecia tego samego poziomu zadowolenia (dopalacza dopaminowego) potrzebna jest silniejsza stymulacja, która osiągalna jest dzięki bardziej brutalnym i ekstremalnym treściom. Tak jak uzależniony od narkotyków musi sięgać po większą ilość narkotyków, a w konsekwencji po silniejsze używki, tak odbiorca pornografii sięga po sceny przemocy czy gwałtu.

Mnogość badań wskazuje, że oglądanie treści przemocowych i dehumanizacyjnych normalizuje patologiczne postawy. Konsumenci pornografii są bardziej skłonni do obwiniania ofiar przemocy na tle seksualnym, a nawet popierają przemoc wobec kobiet.[4] Rosnąca popularyzacja pornografii wśród dzieci i młodzieży ma więc realny wpływ na ich zachowania i stanowi poważną przeszkodę w walce z przemocą seksualną. Regularna konsumpcja pornografii nie wpływa również na znieczulicę wobec przemocy seksualnej, co również potwierdzają badania. Osoby regularnie oglądające filmy porno w internecie rzadziej skłonni są do interwencji w celu powstrzymania napaści na tle seksualnym, kiedy są tego świadkami. [5]

Co więcej, pornografia pobudza wśród młodych osób chęć partycypacji w przestępstwach na tle seksualnym. Duża metaanaliza badań na temat wpływu konsumpcji pornografii na zachowania nie pozostawia żadnych wątpliwości:

„Osoby częściej oglądające pornografię częściej przyjmują postawy sprzyjające agresji seksualnej i angażują się w rzeczywiste akty agresji seksualnej”[6]

„Kultura gwałtu”

Wszechobecna przemoc oraz fałszywy wizerunek zadowolonych kobiet będących jej ofiarami kształtuje umysły młodych ludzi, tworząc oderwany od rzeczywistości ideał „dobrego seksu”, który musi zawierać sceny znane z filmów porno: policzkowanie, podduszanie, poniżanie, wyzwiska itp. To stopniowo zmienia mężczyzn w zwyrodnialców i szowinistów, a kobiety w uległe ofiary. Problem, który część lewicowo-liberalnych publicystów nazywa „kulturą gwałtu” istnieje. Jednak jej przyczyny są całkowicie odległe od hipotezy doszukującej się powszechności przemocy seksualnej w rzekomym patriarchacie, homofobii czy nietolerancji.

Oczywiście istnienie „kultury gwałtu” nie sprowadza się jedynie do powszechnego dostępu do porno. Na pewno będzie można tu wskazać wiele innych czynników, takich jak normalizacja prostytucji, przeseksualizowanie sfery publicznej i popkultury, czy włączenie w ostatnich latach seksualnej sfery życia człowieka do jego rzekomej podstawy jego tożsamości. Pornografia jednak jest problemem masowym, a jej negatywny wpływ na zachowania i światopogląd młodych ludzi został udowodniony olbrzymią liczbą badań. Czas uzmysłowić sobie ten problem i podjąć realne kroki w obronie umysłów dzieci i młodzieży.

---

Piotr Zduńczyk
Specjalista ds. kampanii społecznych Instytutu Ordo Iuris

[1] Bridges A., Wosnitzer, R., Scharrer, E., Sun, C., Liberman, R. (2010). Aggression and Sexual Behavior in Best Selling Pornography Videos: A Content Analysis Update. Violence Against Women, 16(10), 1065–1085. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/20980228/ (dostęp 11.01.2024)

[2] Davis A., Carrotte E., Hellard M., Lim M. (2018). What Behaviors Do Young Heterosexual Australians See in Pornography? A Cross-Sectional Study. Journal of sex research, 55(3), 310–319. https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/00224499.2017.1417350?journalCode=hjsr20 (dostęp 11.01.2024)

[3] Vera-Gray F., McGlynn C., Kureshi Ibad, Butterby K., Sexual violence as a sexual script in mainstream online pornography, The British Journal of Criminology, Volume 61, Issue 5, September 2021, Pages 1243–1260, https://academic.oup.com/bjc/article/61/5/1243/6208896 (dostęp 11.01.2024)

[4] Foubert J. , Bridges A. (2017). What Is the Attraction? Pornography Use Motives in Relation to Bystander Intervention. Journal of Interpersonal Violence, 32(20), 3071–3089. https://doi.org/10.1177/0886260515596538 (dostęp 11.01.2024)

Wright P., Tokunaga R. (2016). Men’s Objectifying Media Consumption, Objectification of Women, and Attitudes Supportive of Violence Against Women. Archives of sexual behavior, 45(4), 955–964. https://doi.org/10.1007/s10508-015-0644-8 (dostęp 11.01.2024)

[5] Foubert J., Bridges A. (2017). What Is the Attraction? Pornography Use Motives in Relation to Bystander Intervention. Journal of Interpersonal Violence, 32(20), 3071–3089. https://doi.org/10.1177/0886260515596538 (dostęp 11.01.2024)

[6] Wright, P. J., Tokunaga, R. S., & Kraus, A. (2016). A meta-analysis of pornography consumption and actual acts of sexual aggression in general population studies. Journal of Communication, 66(1), 183-205. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/jcom.12201 (dostęp 11.01.2024)

---

Miniona dekada to czas intensywnego poszerzania się dostępu do pornografii i treści erotycznych, pozyskiwania nowych, niestety coraz młodszych odbiorców, a co za tym idzie czerpania zysków przez producentów treści pornograficznych. Pojawiają się konkretne kwoty, ale wydaje się, że trudno dziś o pełne, wiarygodne dane dotyczące zysków przemysłu pornograficznego.

Wiele mediów informuje o milionowych – w skali krajów – i miliardowych – w skali globalnej – dochodach przemysłu pornograficznego. Inni wskazują, że należy zachować sceptycyzm w ocenie, ponieważ zyski przemysłu pornograficznego są zawyżane i trudno je oszacować. Czy istnieją więc wiarygodne dane i badania pokazujące dochody firm z produkcji i upowszechniania treści erotycznych i pornograficznych?

O ile łatwiej jest ocenić skalę i szybkość rozprzestrzenia się pornografii, grupy wiekowe, do których docierają deprawujące treści, konsekwencje, jakie niesie konsumpcja pornografii i ofiary procederu, o tyle trudniejsze wydaje się oszacowanie zysków, jakie są osiągane z produkcji, publikowania i reklamowania treści pornograficznych oraz innych „gałęzi” tej branży.

Bez wątpienia upowszechnienie się Internetu i praktycznie nieograniczony dostęp do urządzeń elektronicznych przyczyniły się do dynamicznego rozrostu pornografii i pozyskiwania nowych odbiorców, niestety coraz młodszych. Branża porno właśnie w tej przestrzeni dostrzegła możliwość działania i zwiększenia swojej „oferty”, wychodząc poza produkcję filmów i czasopism, które sukcesywnie znikają z rynku na rzecz świata wirtualnego. Powszechna dostępność Internetu sprawiła, że przemysł pornograficzny wszedł w fazę nieograniczonego rozwoju a co za tym idzie możliwości zarabiania ogromnych pieniędzy.

Na szczęście w ostatnich latach coraz więcej mówi się również o jego destrukcyjnym wpływie na życie człowieka, zwłaszcza na dzieci i młodzież. Pojawiające się tu i ówdzie próby ograniczania dostępu do pornografii trafiają na opór branży, przyzwyczajonej do nieustannego poszerzania zasięgów.

Zyski z dystrybucji treści pornograficznych

Dane, które publikowane są m.in. przez niektóre portale i czasopisma szacują,
że roczny, globalny zysk przemysłu pornograficznego to 97 miliardów dolarów.[1] Statystyki te w zasadzie od kilku lat oscylują wokół tej kwoty. Wskazuje się również, że to Stany Zjednoczone wiodą prym w branży i generują średnio od 12 do 14 miliardów dolarów rocznych przychodów.

Jedna ze stron internetowych związana z branżą pornograficzną podkreśla,
że pornografia to intensywnie rozwijający się biznes, który przynosi roczny globalny zysk 100 miliardów dolarów, a do 2030 roku oczekuje się powiększenia zysków do 117 miliardów dolarów. Dane te są, jak podano, oparte o analizę rocznych raportów największych serwisów pornograficznych. Jak zauważono, na wzrost korzystania z usług przemysłu pornograficznego wpłynął czas obostrzeń związanych z Covid-19, gdy zwiększyła się aktywność użytkowników sieci. Przychody miały wówczas wzrosnąć średnio o 25-40 proc. Dokonano też wyróżnienia źródeł – 70 proc. przychodów pochodzi z reklam, w tym banerów i linków promocyjnych,
20 proc. z planów subskrypcyjnych, a 10 proc. przychodów pochodzi
z internetowych gier pornograficznych. [2]

Warto zauważyć, że w 2000 roku, kiedy jeszcze Internet nie był tak powszechny, globalny zysk branży pornograficznej według podawanych informacji kształtował się wokół kwot od 10 do 14 miliardów dolarów rocznie, ale i one miały budzić kontrowersje. Magazyn „Forbes” uznał te zyski za zawyżone i w 2001 roku przedstawił inne wyliczenia, wskazując, że w samych Stanach Zjednoczonych dochód z pornografii osiągał kwotę od 2,6 do 3,9 miliardów dolarów, a udział USA w całym przemyśle pornograficznym stanowił aż 85 proc. Autor opracowania podkreślał również, że brak jest pełnych, wiarygodnych danych na temat wartości branży, a raczej jest ona owiana mitem generowania ogromnych zysków.[3]

Niemniej jednak w materiałach opisujących przemysł pornograficzny podkreśla się skalę jego dochodów, która niekiedy miała przewyższać zyski firm takich, jak Microsoft, Google, Amazon, Netflix oraz EarthLink. W jednym z opracowań Josh McDowell, powołując się m.in. na dane prezentowane przez Family Safe Media wskazał, że już w 2006 roku w Chinach zanotowano największy na świecie przychód z propagowania treści pornograficznych, a sięgał on 27,4 miliarda dolarów rocznie, na drugim miejscu była z kolei mała Korea Południowa z kwotą 25,73 miliarda USD rocznie.[4]

Co przynosi zyski przemysłowi pornograficznemu?

Rozpowszechnianie pornografii rozpoczęło się dość intensywnie po rewolucji kulturowej z końca lat 60-tych i opierało się przede wszystkim na sprzedaży  magazynów
i pism zawierających takie treści. Stany Zjednoczone stały się jednym z głównych producentów filmów pornograficznych, które dystrybuowano na kasetach VHS oraz przez kanały dla dorosłych w telewizji kablowej. Poza oficjalną sprzedażą, filmy z kaset i płyt były również nielegalnie kopiowane i rozpowszechniane. Filmy wyświetlano również
na specjalnych pokazach w salach kinowych. Za czas rozwoju i zwiększania dochodów branży pornograficznej uznaje się lata 1969-1984. Później nastąpił pewien kryzys. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero w chwili upowszechnienia się Internetu oraz możliwości szybkiego i w zasadzie nieograniczonego docierania do coraz większej liczby odbiorców.

Internet dał pornografii wiele możliwości. Większość stron działała w oparciu
o subskrypcję, czerpiąc także zyski z reklam, poprzez system płatnych ogłoszeń i wybranych witryn, „ zwiastunów”, fragmentów bezpłatnych, starannie dobranych treści, które pełniły rolę ścieżki nawigacyjnej prowadzącej konsumentów do płacenia za subskrypcję.[5] Stopniowo branża pornograficzna coraz bardziej eksplorowała możliwości, jakie oferuje sieć. Dziś szacunki wskazują na istnienie ponad 4,2 miliona stron z treściami pornograficznymi,
a to stanowi 12 proc. wszystkich istniejących stron.[6]  Niestety ilość pojawiających się filmów i brak kontroli nad użytkownikami sieci sprawia, że ogromnie zwiększył się dostęp nieletnich
do treści pornograficznych. Za jedną z największych firm w branży uznane się MindGeek, którego oddziały obejmują Pornhub, RedTube i YouPorn, a która oferując użytkownikom bezpłatne treści, zarabia pieniądze poprzez reklamy i gromadzenie danych.[7]

W kontekście zysków pojawia się często pytanie o powiązania między branżą pornograficzną a handlem ludźmi i wykorzystywaniem ich do produkcji treści pornograficznych. Jak wskazuje Fight the New Drug, pod koniec 2020 roku na łamach „The New York Times” został zamieszczony materiał śledczy, w którym szczegółowo przedstawiono działania MindGeek i jego najpopularniejszego serwisu, Pornhub. Miał on rzekomo przez lata czerpać dochody z materiałów, które przedstawiały wykorzystywanie seksualne dzieci a także przedstawiać treści pornograficzne z osobami przymuszonymi do udziału w produkcji pornografii. Choć MindGeek zaprzeczał, to w tej sprawie ponad 50 osób złożyło pozew przeciw firmie. Jak podano, Pornhub ostatecznie rozliczył się z nimi za nieujawnioną kwotę.[8]

Niewątpliwie przemysł pornograficzny ma destrukcyjny wpływ na psychikę i życie człowieka, na relacje małżeńskie i rodzinne oraz prowadzi do uprzedmiotowienia kobiet. Specjaliści podkreślają również pojawienie się u wielu konsumentów pornografii skłonności do wykorzystywania seksualnego nie tylko dorosłych, ale i dzieci. Niestety zamknięcie branży pornograficznej wydaje się niezwykle trudne. Nie sprzyja temu dostępność narzędzi, które dają swobodny przepływ pornografii, chęć zysków, które zapewniają konsumenci, często uwikłani już w uzależnienie i oczekujący coraz to nowych i coraz bardziej brutalnych materiałów.

Ofiarami pornografii są jej użytkownicy, jak i ci, którzy są wykorzystywani dobrowolnie lub pod przymusem do tworzenia filmów i innych treści pornograficznych. Niektóre źródła wskazują, że nawet 1,7 proc. kobiet na świecie w pewnym momencie swojego życia było związanych z branżą pornograficzną.[9] Niewątpliwie więc pornografia jest współczesnym narkotykiem który niszczy miłość, więzi, uderza w małżeństwa i rodziny. W zamian zaś uczy postrzegać drugiego człowieka w kategoriach przedmiotu do zaspokajana własnych potrzeb. Podjęcie walki z pornografią jest koniecznością. Trzeba zacząć od uświadomienia samemu sobie istnienia tego problemu, rozmowy z najbliższymi i wprowadzenia nieustającej czujności. Każde, nawet chwilowe zetknięcie z obrazami pornograficznymi może bowiem być wstępem do uzależniania. Na poziomie ogólnospołecznym potrzeba natomiast rozwiązań systemowych. Współczesne społeczeństwa stoją na początku tej drogi i muszą się liczyć z ogromnym oporem pornograficznego lobby które na swoim procederze zarabia gigantyczne sumy. Na pewno zaś nie zrezygnuje z nich dobrowolnie.

Paweł Kwaśniak – koordynator Projektów Społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] Por. How Does the Porn Industry Make Its Money Today?, https://fightthenewdrug.org/how-does-the-porn-industry-actually-make-money-today, 4.01.2024r.

[2] Por. Porn Industry Revenue – Numbers & Stats, https://bedbible.com/porn-industry-revenue-statistics/, , 4.01.2024 r.

[3] Por. A. Zych, Branża pornograficzna. Ile tak naprawdę jest warta?, https://opornografii.pl/article/branza-pornograficzna-ile-tak-naprawde-jest-warta, , 4.01.2024 r.

[4] Por. Josh McDowell, W zasięgu jednego kliknięcia! [Just 1 click away!], Vocatio, Warszawa 2015, 4.01.2024 r., https://vocatio.com.pl/pl/p/W-zasiegu-jednego-klikniecia/990  

[5] Por. How Does the Porn Industry Make Its Money Today?, https://fightthenewdrug.org/how-does-the-porn-industry-actually-make-money-today, 4.01.2024 r.

[6] Por. Pornography Industry Statistics [Fresh Research], https://gitnux.org/pornography-industry-statistics/, 4.01.2024 r.

[7] Por. How Does the Porn Industry Make Its Money Today?, https://fightthenewdrug.org/how-does-the-porn-industry-actually-make-money-today, 4.01.2024 r.

[8] Por. How Does the Porn Industry Make Its Money Today?, https://fightthenewdrug.org/how-does-the-porn-industry-actually-make-money-today, 4.01.2024 r.

[9] Por. Pornography Industry Statistics [Fresh Research], https://gitnux.org/pornography-industry-statistics/, 4.01.2024 r.

Na przemoc zawartą z pornografii wskazują nie tylko naukowcy, ale również jej konsumenci, szczególnie najmłodsi. 79 proc. Brytyjczyków, którzy oglądali pornografię w dzieciństwie przyznało, że szczególnie zapamiętali z niej treści przedstawiające przymus, poniżenie i krzywdę wyrządzaną drugiemu człowiekowi, najczęściej kobietom. Oglądanie współczesnej pornografii bardzo często skutkuje więc agresją u dzieci i młodzieży, a także w konsekwencji może prowadzić na drogę przestępczości.

Specjaliści biją na alarm i wskazują destrukcyjny wpływ treści pornograficznych
na nieletnich, który objawia się m.in. w eskalacji przemocy na tle seksualnym, przede  wszystkim wobec młodszych dzieci i słabszych fizycznie rówieśników. Konsumpcja pornografii w młodym wieku ma również dalsze, fatalne konsekwencje w życiu młodzieńczym i dojrzałym.

Poczucie bezpieczeństwa oraz harmonijny, zgodny z wiekiem rozwój emocjonalny i intelektualny mają bardzo ważne znaczenie w kształtowaniu zdrowych postaw dzieci i młodzieży, umiejętności nawiązywania relacji oraz postrzegania innych ludzi jako osób godnych szacunku. Filmy i inne obrazy pornograficzne oglądane przez dziecko niszczą jego niedojrzałą jeszcze psychikę. Przedstawiają bowiem współżycie seksualne i relacje międzyludzkie w sposób wykrzywiony i wynaturzony, a przede wszystkim pełen przemocy. Nieletni z czasem obojętnieją na krzywdę, sami stają się agresywni i powielają patologiczne zachowania.

Brytyjska Komisarz ds. Dzieci, Dame Rachel de Souza, przedstawiła badania przygotowane przez Children’s Commissioner na zlecenie rządu. De Souza jako były nauczyciel i dyrektor szkoły przez ponad trzy dekady pracowała z dziećmi. Wyjaśniając konieczność zaangażowania się w sprawę ochrony nieletnich przed pornografią i jej skutkami, wspomniała rozmowę z 12-letnią uczennicą. Jak mówiła, pewnego dnia dziewczyna opowiedziała o swoim chłopaku, który najpierw ją pocałował, a potem zaczął dusić. Jak tłumaczył, widział takie zachowania w filmach pornograficznych i uważał je za zupełnie normalne.[1]

Treści pornograficzne promują przemoc

Przemoc jest jedną z charakterystycznych cech współczesnej pornografii. Już same tytuły filmów czy też innych materiałów o takiej treści, zawierają słowa odnoszące się do agresji i poniżania. Ma to zachęcić odbiorcę do wejścia na stronę pornograficzną, odtworzenia filmu czy zagłębienia się w wulgarne treści artykułów. Takie obserwacje mają brytyjscy naukowcy z Uniwersytetu w Durham, którzy przeanalizowali filmy i artykuły na portalach pornograficznych. Wnioski po półrocznej obserwacji zamieścili w czasopiśmie „The British Journal of Criminology”. Naukowcy wzięli pod uwagę m.in. tytuły tych filmów, które poprzez algorytmy internetowe są proponowane nowym użytkownikom. Jak się okazało, aż jeden na osiem zaproponowanych artykułów zawiera w opisie nawiązanie do przemocy. Co więcej, nie pojawiały się one w kontekście krytyki i potępienia aktów przemocy lub wskazania na możliwość popełnienia przestępstwa, ale raczej niosły przekaz przyzwolenia na takie zachowania.[2] Wszystko to jest sposobem oswajania dzieci i młodzieży z takim postrzeganiem aktywności seksualnej w której współżycie płciowe jest połączone z wulgarnością i stosowaniem przemocy, poniżeniem i instrumentalnym wykorzystaniem drugiego człowieka do zaspokojenia własnych potrzeb.

W badaniach przeprowadzonych w latach 2021-2022 przez wspomniany Children’s Commissioner na zlecenie brytyjskiego rządu, młodzi ludzie z perspektywy czasu potwierdzali, że brutalna pornografia, jaką oglądali w dzieciństwie bezpośrednio wpłynęła
na ich niewłaściwe postawy i zachowania. Wcześniej, jak sami ocenili, nie dostrzegali skali oglądanej przemocy. Stało się to dopiero w miarę dorastania i dojrzewania ich psychiki.
W badaniu zaobserwowano również, że dzieci często oglądające pornografię są bardziej skłonne do angażowania się w fizycznie agresywne akty seksualne. 72 proc. 16-latków przyznało, że oglądanie pornografii w Internecie wpływa na oczekiwania młodych ludzi dotyczące relacji seksualnej i związków. Tylko 4 proc. ankietowanych odpowiedziało,
że pornografia nie ma na to wpływu.[3] 79 proc. Brytyjczyków oglądających pornografię potwierdziło, że jeszcze przed ukończeniem 18. roku życia zetknęło się z materiałami przedstawiającymi przymusowe, poniżające lub wyrządzające krzywdę akty seksualne. [4]

Wielu młodych ludzi konsumujących pornografię widzi, że jest ona przesiąknięta przemocą. W pewnym momencie młodzież dostrzega też, że przemoc seksualna jest normalizowana. Jednak aż 21,9 proc. badanych polskich dzieci nie potrafiło ocenić, czy treści pornograficzne miały charakter nadużyć. Co trzeci 16-latek oraz 19,2 proc. młodszych dzieci przyznało zaś, że oglądało w sieci czynności seksualne, w których stosowano przymus.[5]

Pornografia jest źródłem przemocy wobec rówieśników

Media zagraniczne przytaczają wypowiedzi i raporty policji, która podkreśla,
że prowadząc śledztwa w sprawie przestępstw wykorzystania i rozpowszechniania pornografii dziecięcej, coraz częściej za klawiaturą komputera znajduje nieletniego przestępcę.
To, jak wskazano, jest konsekwencją dostępu dzieci i młodzieży do tzw. twardej pornografii. Liczba młodocianych przestępców na Wyspach Brytyjskich, rozpowszechniająca takie treści stale wzrasta.[6]

W pracy „Perceptions of Law Enforcement Officers: Pornography as a Risk Factor
for Peer-on-Peer Child Sexual Abuse” podkreślono, że funkcjonariusze organów ścigania
w Stanach Zjednoczonych postrzegali pornografię jako czynnik ryzyka wykorzystywania seksualnego dzieci w relacjach rówieśniczych (2009 r.). Jeśli chodzi o chłopców,
to korzystanie z pornografii wiąże się z ryzykiem udziału w wykorzystywaniu seksualnym
i zwiększa prawdopodobieństwo popełnienia napaści na rówieśników lub młodsze dzieci.
Jak podało Biuro ds. Programu Wymiaru Sprawiedliwości dla Nieletnich i Przestępczości Departamentu Sprawiedliwości, w 2009 r. młodzież stanowiła ponad 35 proc. znanych policji sprawców ataków seksualnych. W przypadku nastolatków w wieku od 12 do 14 lat to aż
38 proc. nieletnich sprawców przestępstw seksualnych.[7]

Z podobnymi problemami zmaga się wiele krajów. Chociażby Narodowy Instytut Statystyczny we Włoszech (ISTAT) podał dane o przestępczości pośród młodych ludzi w ostatnich latach. W 2018 roku u 9,6 proc. zgłoszonych organom ścigania nieletnich znaleziono materiały z pornografią dziecięcą, a 20,1 proc. pośród wszystkich przypadków przemocy, jakiej dopuścili się nieletni i małoletni miało podłoże seksualne.[8]

Od niedawna w naszym kraju toczy się dyskusja nt. ograniczenia dostępu dzieci i młodzieży do smartfonów na terenie szkoły. Coraz wyraźniej bowiem widać destrukcyjne skutki uzależnienia od Internetu jako takiego ale też zawartych w nim treści rujnujących rozwój młodych ludzi. Niestety nie wszyscy wychowawcy i rodzice są przekonani do  wprowadzania takich ograniczeń. Tymczasem do pierwszego zetknięcia się przez najmłodszych z pornografią dochodzi najczęściej w grupie rówieśniczej, również na terenie szkół.

Biorąc zatem pod uwagę nieograniczony wręcz dostęp dzieci do urządzeń elektronicznych umożliwiających swobodne serfowanie po Internecie a co za tym idzie również nieograniczone możliwości dostępu do pornografii, konsekwencje tego stanu będą mieć opłakane skutki społeczne. Aby więc maksymalnie ograniczyć zakres korzystania przez młodych ludzi z pornografii i w konsekwencji uniknąć rozwoju przestępczości na tle seksualnym, koniecznie jest wprowadzenie skutecznych rozwiązań blokujących dostęp do toksycznych stron internetowych. W przeciwnym wypadku kolejne roczniki dzieci i młodzieży zostaną pozbawione doświadczenia prawdziwej, głębokiej miłości, bliskości oraz poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka. W zamian za to będą wyrastały pokolenia hedonistów, nastawionych na zaspokajanie własnych, coraz bardziej wynaturzonych potrzeb również za cenę wyrządzania krzywdy innym ludziom i sobie samym.

Paweł Kwaśniak – koordynator Projektów Społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] Por. Children’s Commissioner, A lot of it is actually just abuse’- Young people and pornography, 31 stycznia 2023, https://www.childrenscommissioner.gov.uk/resource/a-lot-of-it-is-actually-just-abuse-young-people-and-pornography/, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[2] Por. Fiona Vera-Gray, Clare McGlynn, Ibad Kureshi, Kate Butterby, „The British Journal of Criminology:”, Sexual violence as a sexual script in mainstream online pornography, Volume 61, Issue 5, September 2021, https://academic.oup.com/bjc/article/61/5/1243/6208896?login=false, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[3] Por. Children’s Commissioner, A lot of it is actually just abuse’- Young people and pornography, 31 stycznia 2023, https://assets.childrenscommissioner.gov.uk/wpuploads/2023/02/cc-a-lot-of-it-is-actually-just-abuse-young-people-and-pornography-updated.pdf, dostęp na 3 grudnia 2023 roku, s. 26

[4] Por. tamże, s. 27, https://www.childrenscommissioner.gov.uk/resource/a-lot-of-it-is-actually-just-abuse-young-people-and-pornographyy, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[5] Por. Dr Rafał Lange (red.), Mariola Błażej, Filip Konopczyński, dr Agnieszka Ładna, Thinkstat, NASK, Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, Warszawa 2022, https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/5077,Raport-Nastolatki-wobec-pornografii-cyfrowej.html, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[6] Por. Harriet Grant, Pornography driving UK teens towards child abuse material, say experts, 26 september 2023, https://www.theguardian.com/society/2023/sep/26/pornography-driving-teens-child-abuse-material-charities-police, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[7] Gianna S. Amabile, Perceptions of Law Enforcement Officers: Pornography as a Risk Factor for Peer-on-Peer Child Sexual Abuse, May, 2023, s. 6, https://vtechworks.lib.vt.edu/server/api/core/bitstreams/24d225b9-4dc4-429c-9509-99bc2ba301ab/content, dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

[8] Por. Commissione parlamentare per l’infanzia e l’adolescenza, Indagine conoscitiva sulle forme di violenza fra i minori e ai danni di bambini e adolescenti, Rzym, 2020, s, 8. www.istat.it/it/files/2020/06/Istat_Memoria-scritta_Violenza-tra-minori_1-giugno-2020.pdf., dostęp na 3 grudnia 2023 roku.

Pornografia często jest wykorzystywana przez młodych ludzi jako środek zaradczy na samotność oraz złe samopoczucie. Szybki zastrzyk dopaminy związany z konsumpcją pornografii poprawia na chwile nastrój. Później jednak samopoczucie powraca do rzeczywistości, a jak wskazują badania, nawet ulega pogorszeniu.

Człowiek jako istota społeczna potrzebuje relacji z drugim człowiekiem, również relacji romantycznej. Zaspokojenie pragnienia miłości nie jest jednak proste, zwłaszcza w wieku nastoletnim. Osoby samotne poszukują najczęściej pocieszenia, sposobu alternatywnego zaspokojenia potrzeb związanych z miłością. W takich sytuacjach ludzie szukają oparcia wśród przyjaciół i rodziny, aktywizują się w zorganizowane formy życia społecznego czy poszukują angażujących zainteresowań i hobby. Niestety coraz częściej młodzi ludzie sięgają także po substytut relacji w postaci pornografii. Z badań NASK wynika, że aż 23.9% nastolatków ogląda pornografię każdego dnia.[1] To właśnie najmłodsi są najbardziej narażeni na negatywne konsekwencje uzależnienia od pornografii, w tym poprzez pogorszenie umiejętności do tworzenia relacji międzyludzkich Dr Bogdan Stelmach, seksuolog, uważa, że „oglądanie przez dzieci pornografii uderza w zdolność budowania relacji z drugim człowiekiem. Można powiedzieć, że te dzieci są programowane na samotność. To może mieć przełożenie na ich całe dorosłe życie.”

Co mówią badania?

Konsumpcja pornografii popycha człowieka w jeszcze większe zamknięcie na świat i odwodzi od życia towarzyskiego. Pornografia izoluje do tego stopnia, że niektóre osoby rezygnują z szukania nowych znajomości, luzują kontakty z przyjaciółmi i porzucają ambitniejsze zainteresowania i hobby.[2] Ponadto, wiele badań wskazuje, że konsumpcja pornografii prowadzi do stanów lękowych[3] oraz pogarsza samoocenę[4], co skutkuje tylko większymi problemami z nawiązaniem relacji międzyludzkich.

Co więcej, jedno z amerykańskich badań na próbie 1247 uczestników wprost dowodzi związku między użytkowaniem pornografii a samotnością. Wniosek badaczy był następujący: „Wyniki wykazały, że związek między samotnością a oglądaniem pornografii był pozytywny i znaczący. Ci, którzy oglądali pornografię, częściej doświadczali samotności, a ci, którzy doświadczali samotności, częściej oglądali pornografię. Odkrycia te są spójne z badaniami łączącymi używanie pornografii z negatywnym wpływem”. [5]

Porno zabija miłość

Negatywny wpływ pornografii na relacje wciąż jest przedmiotem badań naukowców z różnych zakątków świata. Ucieczka od samotności w świat porno to samozamykająca się pułapka. Młody człowiek poszukując alternatywy, może uzależnić się od obelżywych treści emocjonalnie oraz fizycznie. Osoby takie wstydzą się swoich zachowań, dlatego w obawie przed negatywnymi komentarzami świata zewnętrznego zaszywają się w emocjonalnych kryjówkach, w których utrwalają swoje nawyki. To tylko pogłębia ich problemy z samotnością.

Na koniec należy także wyraźnie powiedzieć, że porno zabija miłość. Doznanie związane z oglądaniem pornografii dostarcza nam jedynie dopaminy. To krótkotrwałe i ulotne poczucie spełnienia i zadowolenia, które rywalizuje w umyśle z prawdziwymi i realnymi osobami, rywalizuje z miłością. Tymczasem pornografia przedstawia ludzi jako przedmioty, których przeznaczenie jest jedno – przyjemność seksualna. Taka dehumanizacja wykrzywia rolę kobiety i mężczyzny oraz relację między nimi. Miłość nie jest prostą transakcją seksualną obliczoną na krótkotrwałą przyjemność. Miłość to dawanie siebie drugiej osobie, zabieganie o nią i wspólne planowanie swego życia. Pornografia nam tylko to utrudnia.

---

[1] Lange R., Błażej M., Konopczyński F., Ładna A., Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, NASK, https://www.nask.pl/pl/raporty/raporty/5077,Raport-Nastolatki-wobec-pornografii-cyfrowej.html (dostęp 29.12.2023)

[2] Park B. Y., Wilson G., Berger J., Christman M., Rein, B., Bishop  F., Klam W. P., Doan A. P. Is Internet Pornography Causing Sexual Dysfunctions? A Review with Clinical Reports. Behavioral sciences (Basel, Switzerland), 6(3), 17. https://doi.org/10.3390/bs6030017 (dostęp 29.12.2023)

[3] Wordecha M., Wilk M., Kowalewska E., Skorko M., Łapiński A., Gol, M. „Pornograficzne upijanie się” jako kluczowa cecha mężczyzn poszukujących leczenia kompulsywnych zachowań seksualnych: jakościowa i ilościowa 10-tygodniowa ocena pamiętnika. Dziennik uzależnień behawioralnych, 7 (2), 433–444. https://doi.org/10.1556/2006.7.2018.33 (dostęp 29.12.2023)

[4] Koletić G. Longitudinal associations between the use of sexually explicit material and adolescents’ attitudes and behaviors: A narrative review of studies. Journal of adolescence, 57, 119–133. https://doi.org/10.1016/j.adolescence.2017.04.006 (dostęp 29.12.2023)

[5] Butler M., Pereyra S., Draper, T., Leonhardt, N.,  Skinner, K. Pornography Use and Loneliness: A Bidirectional Recursive Model and Pilot Investigation, Journal of Sex & Marital Therapy, 44:2, 127-137, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28448246/ (dostęp 28.12.2023)

Zjawisko korzystania przez nieletnich z pornografii i obniżający się wiek dzieci, które mają intencjonalny lub przypadkowy dostęp do szkodliwych treści jest poważnym problemem praktycznie na całym świecie. Psychologowie i organizacje zajmujące się dziećmi i rodziną przestrzegają przed destrukcyjnym wpływem treści pornograficznych na psychikę i postawy młodych ludzi. Często skalę szkód, do jakich doprowadziła pornografia można obserwować dopiero po latach.

Niestety im niższy jest wiek osoby nieletniej korzystającej z pornografii, tym większe i trwalsze mogą być konsekwencje wpływu na nią treści pornograficznych. Badania analizujące moment pierwszego zetknięcia z materiałami nacechowanymi seksualnością wskazują średnio na wiek 11 lat. Jednak psychologowie mówią, że w ich gabinetach pojawiają się dzieci, które już dużo wcześniej zetknęły się z pornografią.
Choć najczęściej jest to kontakt przypadkowy, sprowokowany np. przez starsze rodzeństwo
lub kolegów, to nawet incydentalne i krótkie obcowanie z pornografią nie jest obojętne
dla psychiki dziecka i może nieść negatywne konsekwencje, z uzależnieniem włącznie.

Uświadomić zagrożenie, skalę zjawiska i następstwa

Temat pornografizacji dzieci i młodzieży wciąż nie jest dostatecznie nagłośniony. Wielu rodziców, wychowawców, jak również socjologów i polityków nie zdaje sobie sprawy ze skali zjawiska oraz jego fatalnych konsekwencji psychologicznych i społecznych. Pornografia ma bowiem dewastacyjny wpływ na psychikę i postawy dziecka, a w efekcie problemy w życiu dorosłym. Niezmiernie ważna jest więc intensyfikacja debaty społecznej  o konsekwencjach oglądania pornografii przez dzieci i młodzież.

W badaniu Państwowego Instytutu Badawczego NASK z 2022 roku aż 58,5% ankietowanych nieletnich wyznało, że rodzice nigdy nie rozmawiali z nimi o oglądaniu pornografii i tym, co się z nią wiąże. Co bardzo niepokoi, to również liczba dzieci – 33,9%, które twierdzą, że nie potrafią określić, jaki jest stosunek ich rodziców do treści pornograficznych. Co więcej, blisko 60% nieletnich wskazało, że nie są kontrolowani przez rodziców, gdy serfują w sieci. [1]

Bezprecedensowa skala narażenia dzieci i młodzieży na kontakt z treściami pornograficznymi oraz ich negatywny wpływ na rozwój nie tylko psychiczny, ale i fizyczny nieletnich, zaczyna niepokoić także niektórych polityków. W kwietniu 2022 roku Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy, w którym zasiadają przedstawiciele 46 państw członkowskich, wezwało poszczególne państwa m.in. do usunięcia luk w ustawodawstwie i praktyce oraz do zapewnienia narzędzi kontroli rodzicielskiej. Wskazano również na konieczność aktywowania debaty publicznej o skutkach konsumowania pornografii i zapewnieniu pomocy nieletnim, którzy są jej ofiarami.[2]

Pornografia i jej wpływ na niedojrzałą psychikę dziecka

Dzieci jako osoby niedojrzałe, o wiele bardziej niż dorośli są skłonne do ulegania presji otoczenia i rówieśników. Mają też większą potrzebę akceptacji ze strony środowiska w którym przebywają. Te czynniki mogą zwiększać ich narażenie na treści pornograficzne. A te, jak podkreślają psychologowie, nie są obojętne dla psychiki nieletnich i mają negatywy wpływ na rozwój emocjonalny i psychospołeczny dzieci i młodzieży.

Psychika dziecka nie jest przygotowana do przetwarzania nieodpowiednich treści.
W trakcie oglądania filmów nacechowanych seksualnie dzieci doświadczają wielu sprzecznych uczuć, których nie rozumieją. Ich niedojrzała psychika i mózg nie radzi sobie
z obrazami, które ma przetworzyć. Jak wskazują badania przeprowadzone na polskich nastolatkach, 22,8% z nich odpowiedziało, że czuje zakłopotanie widząc obrazy i filmy pornograficzne, 23,7% odczuwa zawstydzenie, a 14,9% czuje lęk.[3] Z kolei ankietowana przez NASK starsza młodzież stwierdziła, że odczuwa podniecenie seksualne 33,1%, ciekawość pojawiła się u 26,9%, a 24,5% ankietowanej młodzieży jako pierwsze uczucie wskazywało przyjemność.[4]

American College of Pediatricians, które przestrzega przed szkodliwym wpływem pornografii na nieletnich, w 2016 roku wskazywało, że małe dzieci, które przypadkiem obejrzały materiał pornograficzny objawiały uczucia szoku i wstrętu. Dalej, oglądane obrazy i filmy wywołały u nich poczucie strachu, smutku, ale również złości. Na dalszym etapie u dzieci pojawiły się objawy lęku i depresji.[5]

Niestety nawet jednorazowe i przypadkowe zetknięcie się dziecka z treściami erotycznymi niesie zagrożenie, zwłaszcza, jeśli dziecko nie uzyska na czas odpowiedniego wsparcia psychologicznego oraz będzie narażane na kontakt z kolejnymi obrazami i filmami o podobnej treści. Mechanizm oddziaływania treści nacechowanych seksualnie na mózg jest podobny do wpływu środków psychoaktywnych i z czasem wymaga zapewniania za wszelką cenę silniejszych bodźców, by utrzymać stały dopływ dopaminy do mózgu.

W 2014 roku w czasopiśmie naukowym „JAMA Psychiatry” opublikowano badania,
w których naukowcy zaobserwowali zmiany w sieci czołowo-prążkowej mózgu u osób, które często konsumują pornografię. Autorzy analizy stwierdzili istotne i negatywne powiązanie między liczbą godzin oglądania pornografii a objętością istoty szarej.
Jak stwierdzili, można złożyć, że „częsta aktywacja mózgu spowodowana ekspozycją
na pornografię może prowadzić do zużycia i ograniczenia podstawowej struktury i funkcji mózgu, a także większej potrzeby zewnętrznej stymulacji układu nagrody i tendencji do szukania nowatorskich i bardziej ekstremalnych materiałów o charakterze seksualnym”.[6]

Zniekształcona seksualność i wzrost przestępczości wśród nieletnich

Dzieci nie mając wykształconej w pełni zdolności krytycznego myślenia są bardzo wrażliwe, dlatego narażenie ich na kontakt z pornografią jest szczególnie niebezpieczne. Szkodliwość oglądania materiałów pornograficznych przez młodych ludzi odzwierciedla się w zaburzeniach ich rozwoju neurologicznego, w ich zachowaniach i postawach. Konsekwencje rozciągają się również na życie dorosłe i obejmują wiele obszarów funkcjonowania człowieka, zwłaszcza w życiu rodzinnym.

Kontakt nieletnich z treściami erotycznymi powoduje zbyt wczesne i nasilające się rozbudzenie seksualne, co może skutkować wczesną inicjacją seksualną. Poza tym, u dzieci dochodzi do zatarcia granic między normalnym, dostosowanym do wieku zainteresowaniem płciowością i seksualnością, a hiperseksualizacją. Młodzi ludzie mają wynaturzony obraz relacji intymnych miedzy kobietą a mężczyzną. Pornografia niszczy w nich szacunek
do człowieka, jego godności, prywatności i integralności ciała. Dzieci mogą przejawiać zaś agresję lub wręcz odwrotnie, postawę wycofywania się.

Jak podkreśla American College of Pediatricians, „ze względu na szkodliwość pornografii dla dzieci, nie wolno nigdy wykorzystywać jej jako narzędzia do nauczania o ludzkiej seksualności. W przypadku starszych nastolatków i młodych dorosłych pornografia uczy fałszywej narracji na temat ludzkiej seksualności oraz tworzenia pomiędzy mężczyznami i kobietami zdrowych relacji seksualnych. Utrudnia to młodym mężczyznom i kobietom tworzenie autentycznych, stabilnych związków”.[7]

Treści pornograficzne, które przedstawiają brutalne sceny i instrumentalne traktowanie człowieka, poniżanie go, sprawiają, że dzieci które uczą się poprzez naśladownictwo, powielają te postawy w swoich środowiskach.

Nieletni, którzy mają stały kontakt z pornografią niestety, jak wskazują statystki, są częściej agresywni zwłaszcza wobec rówieśników i młodszych dzieci. W niektórych państwach organy ścigania odnotowały znaczny wzrost liczby przypadków ataków na tle seksualnym właśnie wśród najmłodszych. Takie dane przedstawił np. Narodowy Instytut Statystyczny we Włoszech (ISTAT). W 2020 roku przeanalizował przypadki przemocy i przestępczości wśród młodzieży. Jak się okazało, to właśnie nieletni bardzo często są posiadaczami materiałów z pornografią dziecięcą jak również sprawcami innych przestępstw z nią związanych. W 2018 roku pośród wszystkich przypadków przemocy aż 20,1% było na tle seksualnym, a 9,6% zgłoszonych nieletnich posiadało pornografię dziecięcą.[8]

Pilna potrzeba reakcji

Konsekwencje psychiczne, rodzinne, społeczne czy polityczne pornografizacji współczesnych społeczeństw odczuwalne są coraz mocniej. Rozpadające się związki małżeńskie, niechęć do ich zakładania oraz ich nietrwałość prowadzi do coraz głębszego naruszania wszelkich więzi społecznych. Zmiana znaczenia pojęć takich jak miłość, przez którą coraz częściej rozumie się tylko akt seksualny oderwany od uczuć i odpowiedzialności za drugiego człowieka, tworzy społeczeństwo hedonistyczne, zamknięte na potrzeby drugiego człowieka. Wywoływane pornografią zachowania agresywne podważają zaś poczucie bezpieczeństwa. Dlatego też potrzebna jest społeczna reakcja w postaci skutecznego ograniczania dostępu do pornografii, szczególnie młodym ludziom oraz edukacja społeczna w zakresie jej szkodliwości. W końcu zaś potrzebne jest uderzenie w przemysł pornograficzny niszczący życie nie tylko konsumentów jego wytworów ale też ludzi uwikłanych w jego funkcjonowanie. Często są to nieletnie ofiary przestępstw, np. handlu ludźmi, o czym również nie należy zapominać.

Paweł Kwaśniak – koordynator Projektów Społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] Por. Dr Rafał Lange (red.), Marola Błażej, Filip Konopczyński, dr Agnieszka Ładna, Thinkstat, NASK, Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, Warszawa 2022.

[2] Por. Parliamentary Assembly, Committee on Social Affairs, Health and Sustainable Development, For an assessment of the means and provisions to combat children’s exposure to pornographic content, Report | Doc. 15494, 07 April 2022, https://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=29890&lang=en., dostęp na dzień 19.11.2023.

[3] Dr Rafał Lange (red.), Marola Błażej, Filip Konopczyński, dr Agnieszka Ładna, Thinkstat, NASK, Nastolatki wobec pornografii cyfrowej. Trajektorie użytkowania, Ogólnopolska Sieć Edukacyjna, Warszawa 2022, s. 24.

[4] Tamże, s. 25.

[5] Por. L. David Perry, MD, FCP, American College of Pediatricians, The Impact of Pornography on Children, https://acpeds.org/position-statements/the-impact-of-pornography-on-children., dostęp na dzień 19.11.2023.

[6] Simone Kühn, PhD1; Jürgen Gallinat, PhD2,3, „JAMA Psychiatry”, Brain Structure and Functional Connectivity Associated With Pornography Consumption, 2014, https://jamanetwork.com/journals/jamapsychiatry/article-abstract/1874574., dostęp na dzień 19.11.2023.

[7] L. David Perry, MD, FCP, American College of Pediatricians, The Impact of Pornography on Children, https://acpeds.org/position-statements/the-impact-of-pornography-on-children, dostęp na dzień 19.11.2023.

[8] Por. Commissione parlamentare per l’infanzia e l’adolescenza, Indagine conoscitiva sulle forme di violenza fra i minori e ai danni di bambini e adolescenti, Rzym, 2020, s, 8. www.istat.it/it/files/2020/06/Istat_Memoria-scritta_Violenza-tra-minori_1-giugno-2020.pdf., dostęp na dzień 19.11.2023.

---

W społeczeństwach zachodnich coraz częściej podejmuje się temat powszechności treści pornograficznych w internecie oraz problemów z tym związanych. Choć większość krajów wprowadziła ograniczenia wiekowe co do rozpowszechniania pornografii wśród dzieci, to w dużej mierze są to ograniczenia iluzoryczne. Nawet 8-letnie dziecko za kliknięciem myszy (lub dotknięciem ekranu telefonu) może przebierać w pornografii z całego świata. W większości przypadków wystarczy, że kliknie tylko w przycisk „Mam ukończone 18 lat”, po czym bez problemu może przeglądać nawet najbardziej wulgarne i brutalne sceny pornograficzne. Wzrastająca świadomość na temat szkodliwości pornografii na umysł dziecka popycha kolejne kraje do zmiany tego stanu rzeczy. Luizjana wprowadziła już system weryfikacji użytkowników stron pornograficznych za pomocą rządowej aplikacji LA Wallet (odpowiednik polskiego mObywatel).[1] Nad rozwiązaniami prawnymi pracują również kraje takie jak Włochy, Wielka Brytania czy Francja. Prace nad Sekwaną trwają od kilku lat, a po fiasku wcześniejszych rozwiązań prawnych, parlament proceduje kolejną ustawę, która zdaje się odpowiadać na wcześniejsze problemy.

Z francuskich badań Urzędu Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej (ARCOM)[2] wynika, że w samym 2022 roku aż 2,3 mln nieletnich Francuzów przeglądało strony z treściami pornograficznymi. W ciągu 5 lat odnotowano wzrost o 36%. Przeciętny chłopiec powyżej 12. roku życia spędza na stronach pornograficznych godzinę miesięcznie., a skala zjawiska jest coraz większa, co zdają się dostrzegać francuscy decydenci. Co ciekawe, z ustaleń ARCOM wynika, że 83% nieletnich użytkowników pornografii korzysta z niej za pośrednictwem smartfonów.

Francuzi od lat obserwują i analizują problem zbyt łatwego dostępu do treści pornograficznych, z których korzystają dzieci i młodzież poniżej 18. roku życia. Negatywne konsekwencje korzystania pornografii są potwierdzone niezliczonymi badaniami na temat tego zjawiska. Największe spustoszenie pornografia wyrządza jednak wśród dzieci. Zauważyła to również  w swoim raporcie francuska Wysoka Rada ds. Równości (HCE).[3]  Urzędnicy ustalili, że 42% młodych chłopców i mężczyzn oglądających pornografie uważa, że dziewczęta lubią agresję fizyczną w stosunkach seksualnych. Jest to dowód na postępujące wypaczenie prawdziwego życia seksualnego w oczach młodych ludzi narażonych na oglądanie treści pornograficznych.  HCE stwierdziła w raporcie, że aż 90% treści pornograficznych przedstawia niesymulowane akty przemocy fizycznej, seksualnej lub  werbalnej wobec kobiet, które zdaniem Rady są poniżane, uprzedmiotowiane, odczłowieczane i torturowane. HCE jako organ doradczy rządu od lat postuluje wprowadzenie rzeczywistych rozwiązań prawnych ograniczających dostęp dzieci do plugawych treści.

Obecny stan prawny dotyczący ochrony małoletnich przed pornografią we Francji opiera się przede wszystkim o przepisy francuskiego Kodeksu karnego[4]. Zgodnie z jego brzmieniem osobie udostępniającej małoletnim takie treści grozi kara do 3 lat pozbawienia wolności. Podobną sankcję znajdziemy również w polskim Kodeksie karnym, w art. 200 § 3. Przepisy tego typu znajdziemy w wielu systemach prawnokarnych Europy, jednak w praktyce ich stosowanie ogranicza się do tego, że właściciele portali pornograficznych przed wejściem na stronę pytają użytkownika, czy na pewno jest pełnoletni. Weryfikacja wieku na podstawie deklaracji użytkownika jest więc iluzoryczna.

Z powodu niewystarczalności tych przepisów, do właściwego stosowania wcześniej wspomnianego art. 227-24 francuski ustawodawca wprowadził nowy akt prawny. Ustawa nr 2020-936 z dnia 30 lipca 2020 r. mającą na celu ochronę ofiar przemocy domowej znowelizowała francuski Kodeks karny oraz wskazała, że odpowiedzialność za skuteczne ograniczenie dostępu do treści pornograficznych dzieciom w internecie ponoszą administratorzy stron udostępniających tego typu treści. To oni powinni dopełnić wszelkich starań, aby uniemożliwić małoletnim dostęp do pornografii[5]. Nad egzekwowaniem tego przepisu czuwa Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej (ARCOM), który obecnie działać może z urzędu, na wniosek prokuratora, a także osoby fizycznej, lub prawnej mającej w tym interes.

13 grudnia 2021 r. korzystając z tych kompetencji, ARCOM wezwał administratorów pięciu  dużych portali z treściami o charakterze pornograficznym do skutecznego uniemożliwienia nieletnim dostępu do treści znajdujących się na ich serwerach. Przedstawiciele branży porno nie dopełnili jednak tego obowiązku, przez co ARCOM skierowało sprawę do paryskiego sądu (co przewiduje wcześniej wspomniana ustawa 2020-936), w którym Urząd domaga się od głównych dostawców usług internetowych uniemożliwienia dostępu do tych stron wszystkim odbiorcom ich usług. Sprawa jednak utknęła, gdyż sąd ma poważne zastrzeżenia wobec tego, czy ma prawo oddziaływać w ten sposób na dostawców usług internetowych, do czego nie widzi podstawy prawnej w niedostatecznie skonkretyzowanych przepisach wcześniej wspomnianej ustayw.

            Francuski rząd wychodząc naprzeciw przeciągającym się sprawom, pragnie wzmocnić pozycję Urzędu Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej nową ustawą nr 1514 mająca na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej. Ustawę tę jednomyślnie przyjął w lipcu Senat, a obecnie proceduje ją Zgromadzenie Narodowe (Izba niższa parlamentu francuskiego).[6]  Ustawa wychodzi poza ramy samej ochrony nieletnich w internecie i reguluje m.in. prawne ramy walki z pornografią dziecięcą, phisingiem (metoda oszustwa w sieci) oraz deepfake’ami. Kluczowe dla francuskiego społeczeństwa są jednak przepisy dotyczące ograniczenia dostępu do pornografii dla dzieci.

            W projekcie zaproponowano nowe kompetencje dla ARCOM, który w razie naruszenia ustawy będzie mógł wezwać administratora witryn udostępniających treści pornograficzne dzieciom do usunięcia naruszeń. Administrator będzie miał 15 dni na ustosunkowanie się do tego wezwania. Po upływie tego terminu adresat wezwania otrzymuje kolejne wezwanie na dostosowanie swojej witryny do francuskiego prawa. Warto wskazać, że informacje o prowadzonych postępowaniach są podawane do wiadomości publicznej przez ARCOM. W myśl projektu, jeżeli wezwany nie zastosuje się do usunięcia uchybienia w wyznaczonym terminie i nie wprowadzi żadnego systemu weryfikacji wieku, organ może nałożyć karę pieniężną w wysokości do 250 000 euro lub 4% światowego obrotu z poprzedniego roku obrotowego. Limit stanowi tutaj wartość wyższa.  Ponowne naruszenie przepisów w ciągu 5 lat od dnia wydania pierwszej kary daje urzędowi możliwość nałożenia kolejnej, wyższej kary. Odpowiednio limitami jest 500 000 euro lub 6% światowego obrotu z minionego roku. Co istotne, mechanizm weryfikacyjny oparty o oświadczenie użytkownika o pełnoletności (który dziś jest powszechny) nie jest uznawany przez ustawę za system weryfikacji wieku, co wyraźnie wskazuje przepis. Administratorzy stron pornograficznych będą również musieli wykazać się należytą starannością. Projekt przewiduje bowiem sankcje za wprowadzenie systemu weryfikacji wieku niezgodnego z przepisami ustawy. Kara za to zaniedbanie może wynieść maksymalnie 75 000 euro lub równowartość 1% światowego obrotu z minionego roku.[7]

            Parametry techniczne, które mają definiować zasady działania systemu weryfikacji wieku ustali sam ARCOM po konsultacji z Krajową Komisją ds. Technologii Informacyjnych i Wolności w terminie sześciu miesięcy od uchwalenia i ogłoszenia aktu prawnego. Projekt wskazuje na konieczność poszanowania prywatności użytkowników internetu przez wspomniane wyżej zalecenia ARCOM.[8]

            Dotkliwe kary finansowe nie są jednak jedynym narzędziem do walki z korporacjami udostępniającymi treści pornograficzne nieletnim. Projekt ustawy, który trafił do Zgromadzenia Narodowego, przewiduje także, że w razie niedopełnienia obowiązków wynikających z jej treści, Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej będzie uprawniony do zablokowania witryn naruszających prawo za pośrednictwem dostawców usług internetowych oraz dostawców systemu DNS.[9] Podmioty te będą zobligowane do zablokowania wskazanych przez ARCOM domen w ciągu czterdziestu ośmiu godzin od wydania odpowiedniej decyzji przez Urząd. Użytkownicy, którzy spróbują wejść na zablokowaną domenę, zostaną przekierowani na stronę informacyjną Urzędu, na której wskazane zostaną przyczyny zastosowania środka blokującego. Blokada zostanie nałożona na okres maksymalnie dwudziestu czterech miesięcy. W myśl projektu ARCOM dokona ponownej oceny systemu weryfikacji wieku (samodzielnie lub na żądanie) co najmniej raz na dwanaście miesięcy i w razie wprowadzenia odpowiedniego systemu wyda decyzję o zniesieniu środków blokujących.[10]

            Projektodawca pochylił się również nad aplikacjami mobilnymi, które również zapewniają dostęp do treści pornograficznych w internecie. Projekt ustawy nakłada na sklepy z aplikacjami identyczne zobowiązania jak na właścicieli portali pornograficznych. Termin podjęcia kroków mających na celu wprowadzenie systemu weryfikacji wieku (lub usunięcie produktów oferujących treści pornograficzne) jest znacznie krótszy i wynosi czterdzieści osiem godzin. Niedopełnienie przez sklepy z aplikacjami tych obowiązków zagrożone jest karą grzywny nieprzekraczającej wysokości 1% jego całkowitego obrotu w poprzednim roku obrotowym.[11]

            Nowatorskim pomysłem na walkę z negatywnym wpływem pornografii na umysły jej odbiorców (również, a może głównie dorosłych) jest wprowadzenie nowego obowiązku informacyjnego na portale pornograficzne. Każda treść przedstawiająca sceny symulujące popełnienie wybranych przestępstw lub wykroczeń z francuskiego kodeksu karnego ma zostać wyraźnie oznaczona jako ukazująca nielegalny charakter przedstawionego tam sposobu zachowania. Część Kodeksu karnego będąca odniesieniem dla tej ustawy reguluje odpowiedzialność karną za przestępstwa seksualne popełniane wobec nieletnich, zgwałcenie, kazirodztwo i inne napaści na tle seksualnym.[12] Rozwiązanie to wydaje się być odpowiedzią na szereg badań wskazujących powiązania między konsumpcją pornografią a agresją na tle seksualnym.[13] W praktyce skuteczność tego rozwiązania może być jednak nieefektywna, podobnie jak obecnie funkcjonujący system weryfikacji wieku na stronach pornograficznych, który oparty jest o oświadczenie użytkownika.

            Przepisy francuskiego projektu ustawy nr 1514 zdają się być poważną i adekwatna odpowiedzią na problem, z którym dziś boryka się Urząd Regulacji Komunikacji Audiowizualnej i Cyfrowej w postępowaniach przeciwko gigantom z branży pornograficznej. Problemem tym był brak kompetencji oraz niejasność przepisów, która utrudniała egzekwowanie prawa przez instytucje państwowe. Jeżeli Zgromadzenie Narodowe zaakceptuje projekt bez większych poprawek co do tej części ustawy, ARCOM będzie mógł blokować portale pornograficzne łamiące francuski porządek prawny bez decyzji sądu, co jest kluczowe dla płynności i skuteczności działań Urzędu.

            Francuski projektodawca nie pochylił się jednak nad dostępnością usługi VPN[14], która umożliwia ominięcie tego typu blokad przez serwery pośrednie znajdujące się poza krajem użytkownika. Brak przepisów regulujących tę lukę może wynikać z braku odpowiednich rozwiązań technologicznych, które byłyby z jednej strony skuteczne, a z drugiej zapewniały pełną prywatność użytkowników. Należy jednak wskazać, że korzystanie z systemu VPN wciąż nie jest powszechne ani darmowe, co pozwala stwierdzić, że francuska ustawa i tak w sposób istotny ograniczy dostępność dzieci do serwisów pornograficznych.

Przykład francuski pokazuje, że ochrona dzieci przed treściami pornograficznymi jest możliwa, a społeczeństwa zachodnie jak najbardziej są zdolne do wykreowania demokratycznych rozwiązań prawnych, które z jednej strony uszanują prywatność i wolność jednostki, a z drugiej skutecznie ograniczą dostęp dzieci i młodzieży do treści pornograficznych, które są zarzewiem szeregu patologii w życiu człowieka, rodziny i społeczeństwa. W Polsce debata nad tego typu ograniczeniami wciąż raczkuje. Warto jednak wskazać, że ostatnimi latami również w naszym kraju rośnie świadomość rosnącej fali problemów związanych z powszechnym dostępem dzieci do pornografii. Dla objęcia nieletnich użytkowników internetu większą ochroną prawną potrzebna jest edukacja polskiej klasy politycznej na temat tej problematyki.

Piotr Zduńczyk
Specjalista ds. kampanii społecznych Instytutu Ordo Iuris

---

[1] CyberFeed, https://cyberfeed.pl/luizjana-wymaga-teraz-rzadowego-dokumentu-tozsamosci-aby-uzyskac-dostep-do-pornhub/ (dostęp 23.11.2023 r.)

[2] France Bleu, https://www.francebleu.fr/infos/societe/pornographie-2-3-millions-de-mineurs-ont-consulte-un-site-porno-en-2022-7259528 (dostęp 21.11.2023 r.)

[3] Wysoka Rada ds. Równości,  https://www.haut-conseil-egalite.gouv.fr/violences-faites-aux-femmes/actualites/article/vigilance-egalite-le-hce-appelle-a-completer-le-projet-de-loi-de-regulation-du (dostęp 21.11.2023 r.)

[4] Francuski Kodeks karny (Code pénal), art. 227-24, https://www.legifrance.gouv.fr/codes/section_lc/LEGITEXT000006070719/LEGISCTA000043405084/?anchor=LEGIARTI000044394218#LEGIARTI000044394218 (dostęp: 22.11.2023 r.)

[5] Francuska Ustawa mająca na celu ochronę ofiar przemocy domowej (LOI n° 2020-936 du 30 juillet 2020 visant à protéger les victimes de violences conjugales), art. 23, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 22.11.2023 r.)

[6] Politico, https://pro.politico.eu/news/french-senate-green-lights-new-rules-on-cloud-social-media (dostęp: 22.11.2023 r.)

[7] Projekt ustawy mającej na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej (Projet de loi n°1514, adopté par le Sénat visant à sécuriser et réguler l’espace numérique), art. 2, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 23.11.2023 r.)

[8] Tamże, art.1

[9] Z j. angielskiego Domain Name System. System informatyczny zapewniający rejestrację nazw domen internetowych oraz ich powiązanie z adresami IP odpowiednich serwerów.

[10] Projekt ustawy mającej na celu zabezpieczenie i regulację przestrzeni cyfrowej (Projet de loi n°1514, adopté par le Sénat visant à sécuriser et réguler l’espace numérique), art. 2, https://www.legifrance.gouv.fr/jorf/id/JORFTEXT000042176652 (dostęp: 23.11.2023 r.)

[11] Tamże, art. 2a

[12] Tamże, art. 4a

[13] Wright P. J., Tokunaga R. S., Kraus A. „A Meta-Analysis of Pornography Consumption and Actual Acts of Sexual Aggression in General Population Studies”, Journal of Communication, v. 66/1, 183-205. https://doi.org/10.1111/jcom.12201 (dostęp: 23.11.2023)

[14] Z j. angielskiego Virtual Private Network. Usługa tworząca zaszyfrowany tunel dla użytkownika, który korzysta z serwerów pośredniczych.